Bu haftaki niyetim İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) ŞT’nin yeni tiyatro dönemindeki büyük projelerinden biri olan ve Lev Tolstoy’un romanından oyunlaştırılan, ‘‘Savaş ve Barış’’ ı yazmaktı. Oyunun broşüründe, barış sözünün üzerine elle yazılmış ‘‘sona erdi’’ eki, direktörünün dünyanın değişmezliğine olan çaresiz teslimiyetiydi güya.
Birkaç sebeple bu hafta oyun hakkında yazamayacağım. Prömiyerden kısa bir mühlet sonra sanatçı rahatsızlığı sebebiyle oyunun iptali, akabinde ulusal yas ilanı nedeniyle tiyatroların perde kapatma mecburiliği ve oyun olmayan, yırtıcı bir savaşın 7 Ekim’de, oyunun prömiyerinden 3 gün sonra yine ve yine başlamış/başlatılmış olması.
Siz okurlarla tanışıklığımız tiyatro üzerinden olsa da asıl mesleğim, benim varlık sebebim hekimliğimdir. Şifa vermek, cana can katmak üzere çalıştığım, evimden daha çok vakit geçirdiğim bir yer varsa orası da hastanelerdir. Günlük hayatlarımızda çok değerli olan bu sıhhat kurumları, fevkalâde anlarda bin misli kıymetlidir. Hal böyleyken hastaneler felaketlerde, savaşlarda artık başımıza birinci yıkılan yerler haline döndü. Sarsıntıda hastanelerin kâğıttan kuleler üzere yıkıldığına şahit olduk. O binaların altında güzelleşmeyi bekleyen hastalar, yakınları ve onlar için çalışan sağlıkçılar can verdiler. Tabip olarak ömrün yeniden
filizlendiği hastanelerin toplu mezarlara dönmesini görmek çok can yakıcıydı.
Şimdi de savaşın taraflarından İsrail’in bile isteye bombaladığı birinci adres hastaneler oldu. Büyük hainlik, alçaklıktı. Çok acı veren manzaralara hepimizi şahit yazdılar. Bunlar oksimoron değil de ne? Ya da şu; ‘‘Savaş ahlakı!’’ Savaş ve ahlak sözleri yan yana kullanılıyor. Yani topluluklar bir ortaya geliyor, savaşmakta ahlaki bir sorun görmüyor ya da onu önlemenin yollarını aramıyor. Lakin savaş olunca kimlerin hangi kurallarla, kimleri, nasıl öldürüleceğine ya da nerelerin yok edilebileceğine, hangi silahların kimlere karşı kullanılabileceğine karar veriyorlar. Bu kuralların dışına çıkılacak olursa da tahminen yargılayıp
tazminat ödettiriyorlar. Ölenler hariç, sakat kalanlar, savaşı yaşayarak her türlü mağduriyetle yaşamaya devam etmek zorunda bırakılanlar da böylelikle huzur bulur diye umuyorlar. Pekala nitekim huzur bulduk mu? Mesela İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde kurulan Nürnberg Mahkemesi geri getirdi mi 80 milyon insanın adaletini ya da Miloseviç’in tutuklanıp yargılanmak üzere Lahey’e gönderilmesi ile Avrupa’nın orta yerinde yaşanan müthişlik için vicdanlarımız rahatladı mı? Bu mahkemelerde insanlığa karşı işlenen cürümler, savaş kabahati ve soykırım hatasından yargılama yapıldı fakat birinci günahın, birinci cürmün savaşın kendisi olduğu daima unutuldu.
Dünyanın her yerinden kilometrelerce ötede işlenen bu suça seyirci atandık hepimiz. Acının pornografisinde, çaresizliğin en derininde kaybolmamız istendi. Öfkelenenler sokağa döküldü, cam çerçeveden hıncını aldı, fizikî aksiyon ya da şiddetten sakınanlar kelamlarıyla isyan etti. Fonda siyah yer de vardı, vahşetin imajları de. Tıpkı zelzele vakti üzere. Hislerimiz karmakarışık. Romantik laflara, söz cambazlıklarına girmekten o denli korkuyorum ki bunları yazarken, utancımın nitekim tanımı yok. İşte savaş dedikleri tam da bu aslında. Dehşete düşürmek.
Hepimizin eline kan bulaştı, o denli ya da bu türlü. Husus ekonomik ise o iktisattaki talepleri yaratan bizlerin eline, yok politik ise o siyasetleri destekleyen ya da onları sonlandırmayı başaramayan hepimize kan sıçradı. Şayet jeopolitikse üzerine tesadüfen doğduğumuz yerlere düzgün mesken sahipliği yapamadığımızdan ya da inançsa, herkesin kutsalının kendine olduğunu asla anlayamadığımızdan… Yani hülasa hiçbirimiz azade değiliz dünyada olanlardan.
Barışı daima arzulayacağız ve birebir anda birileri savaşmak için çok daha güçlü sebepler ortaya koyacak. İstedikleri kadar silah satılıp, yeni ekonomiler yaratılana, sonlar tekrar çizilene, ırksal ya da inançsal katliamlar doyuma ulaşana kadar barış asla gelmeyecek.
Bu köşenin şahane müdavimleri biliyoruz ki bizi sanat güzelleştirir. Zira her şeye karşın dünyanın şanslı bir köşesindeyiz ve sığınaklarımız vicdanlarımız. Bu türlü vakitlerde sanatın bizi bir ortaya getirmesi, estetik olanda birleştirmesi uygunlaşmak için en yeterli yollardan biri. Avrupa’nın orta yerinde Bosna yerle yeksan edilirken konserler devam etti, çocuklar okullarına gitti. İkinci Dünya Savaşı’nın müsebbibi Almanlar savaş sorası yıkılan kentlerini tekrar oluştururken birinci olarak hastanelerle birlikte tiyatro binalarını inşa ettiler. Savaşların saklanan sebeplerini sanatla anlamak daha kolayken birinci onların perdelerinin kapatılmasını hiçbir vakit anlamadım. Dayanışmanın, bir ortada olmanın fırsatıdır sanat. Şayet vilayetle de bir
yasak kuralsa, bile isteye tekraren bize seyrettirilen kanlar içinde, parçalanmış insan vücutlarının, yanan binaların, feryat eden insanların, etrafa saçılmış çocuk oyuncaklarının imajlarının yasaklanması gerektiğini düşünüyorum. En nihayetinde yas tutmak çok şahsidir ve belirlenmiş, kabul görmüş tek bir formu yoktur. Artık acıda, yasta otorite tarafından hizaya çekilmek istemiyorum.
Son kelamı, hayatına iki dünya savaşı sığdırmış, epik tiyatronun kurucusu, hayatı ve yaptıkları bugün yılgınlığa düşen herkese ders niteliğindeki, büyük tiyatro dehası Bertolt Brecht’e bırakmak istiyorum. ‘‘Kahramana gereksinimimiz yok. Kahramana gereksinim duymayan bir topluma gereksinimimiz var. Müellifler savaşan hükümetler kadar süratli çalışamazlar. Zira yazmak düşünmeyi gerekli kılar.’’
Düşünebilen siyasetçilerin sağduyusuna ve barışa en büyük hasretle, âlâ pazarlar diliyorum.
